Skutki ubezwłasnowolnienia.
Jak przebrnąć przez procedurę, kiedy nie jesteś najbliższą rodziną?
Życie pisze różne scenariusze. Nierzadko nie są one takie jakie byśmy chcieli i oczekiwali. Zdarza się, że członek naszej rodziny (dalszej lub bliższej) z biegiem lat lub też od urodzenia cierpi na zaburzenia psychiczne lub choroby psychiczne, które stanowią dla niego samego lub otoczenia zagrożenie. W takich sytuacjach z pomocą przychodzi kodeks cywilny oraz kodeks postępowania cywilnego.
Co tak właściwie oznacza ubezwłasnowolnić kogoś?
Aby zrozumieć pojęcie ubezwłasnowolnienia i tego, co ono właściwie oznacza należy wyjaśnić pojęcie zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnej. Zacznijmy od tego, że każdy człowiek rodzi się z tzw. zdolnością prawną. Zdolność prawna jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w prawie cywilnym. Zdolność prawna jest atrybutem osób fizycznych, jednostek organizacyjnych będących osobami prawnymi (w szczególności Skarbu Państwa) oraz niebędących osobami prawnymi, którym zdolność prawną nadają przepisy szczególne. Nie można się jej zrzec, pozbawić ani ograniczyć.
Utrata zdolności prawnej przez osobę fizyczną następuje z chwilą jej śmierci albo uznania jej za zmarłą – brana jest pod uwagę nie tylko biologiczna śmierć, ale także postanowienie o uznaniu danej osoby za zmarłą. W prawie śmierć człowieka stwierdza się w momencie nieodwracalnego zatrzymania pracy mózgu lub ustania krążenia. Ustanie zdolności prawnej sankcjonuje się poprzez wystawienie aktu zgonu. Sporządza się go na podstawie karty zgonu, protokół zgłoszenia zgonu lub postanowienie o stwierdzeniu zgonu albo o uznaniu danej osoby za zmarłą.
Zdolność do czynności prawnych nabywa się stopniowo. W chwili ukończenia 13 lat, młody człowiek nabywa tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają też osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Mając ograniczoną zdolność do czynności prawnych można zawierać umowy życia codziennego. Taki charakter mają nie tylko drobne zakupy (np. zakup biletu), ale także np. umowa o usługę gastronomiczną, fryzjerską, kosmetyczną, zakup odzieży itp. Osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych może także rozporządzać własnym zarobkiem, chyba że z ważnych przyczyn Sąd opiekuńczy zdecyduje inaczej.
Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskujemy z chwilą osiągnięcia pełnoletności. Przepisy kodeksu cywilnego dają możliwość wnioskowania do Sądu Okręgowego wydziału Rodzinnego o orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia danej osoby. Ubezwłasnowolnienie może być całkowite lub częściowe (osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem).
Jak zainicjować postępowanie o ubezwłasnowolnienie?
Na początek należy zbadać czy osoba, która chce być wnioskodawcą w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie należy do kręgu osób wskazanych jako uprawnione do tego (art. 545 kpc). Kodeks postępowania cywilnego wskazuje, że do osób takich należą małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jej przedstawiciel ustawowy.
Ubezwłasnowolnienie przez prokuratora?
Co zrobić w przypadku, kiedy osoba która powinna zostać ubezwłasnowolniona, ale nie ma żadnej z osób wymienionych wyżej? To znaczy nie ma rodzeństwa, małżonka, dzieci, wnuków? Jest osobą stanu wolnego (panna lub kawaler, bezdzietna, rodzice już dawno nie żyją, a rodzeństwa nie posiada). W takim przypadku należy skierować wniosek o podjęcie działań zmierzających do ubezwłasnowolnienia do Prokuratury Okręgowej wg. miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy (ubezwłasnowalnianej). Wówczas to prokurator zastępuje uprawnioną rodzinę i to on jest uprawniony do złożenia wniosku do Sądu Okręgowego.
Jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Jeśli jednak znajdujemy się w kręgu osób, które mają prawo wystąpić z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie, to wniosek taki kierujemy do Sądu Okręgowego wg miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy. We wniosku siebie wskazujemy jako wnioskodawcę, osobę którą Sąd ma ubezwłasnowolnić wskazujemy jako uczestnika postępowania. Jeśli dana osoba posiada małżonka, to również będzie on uczestnikiem postępowania i tak też należy oznaczyć go we wniosku.
We wniosku musimy starannie wskazać czego domagamy się od sądu tzw. zawnioskować np. o ubezwłasnowolnienie całkowite Anny Kowalskiej urodzonej dnia 15.05.1978 roku w Wałbrzychu, córki Anieli i Gwidona, ustanowienie doradcy tymczasowego w osobie Jana Kowalskiego ur. 13.09.1990 roku (osoba ta na czas trwania postępowania odpowiedzialna będzie za opiekę nad osobą, której wniosek dotyczy). Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.
Właściwym jest także wskazanie kogo Sąd ma orzec opiekunem prawnym już po ubezwłasnowolnieniu.
Mając na uwadze fakt, iż postępowanie o ubezwłasnowolnienie człowieka jest najdalej ingerującym postępowaniem w jego życie i prawa jakie dotąd posiadał, w postępowaniu z urzędu bierze udział prokurator nawet jeśli to my jesteśmy wnioskodawcą. Należy także liczyć się z tym, że Sąd będzie prowadził skrupulatne postępowanie dowodowe tj. zasięgał opinii biegłych lekarzy, przeprowadzał badania i obserwacje. Z uwagi na ściśle określone w przepisach przesłanki ubezwłasnowolnienia wnioskodawca zobligowany jest załączyć wraz z wnioskiem dokumentację medyczną, z której wynika powód ubezwłasnowolnienia (upośledzenie psychiczne lub choroba psychiczna stwarzająca zagrożenie dla danej osoby).
Wniosek należy opłacić opłatą w wysokości 100 zł, płatną na rachunek danego Sądu Okręgowego i złożyć w ilości egzemplarzy odpowiadającej ilości uczestników postępowania + 1 dla Sądu.
Jakie są konsekwencje ubezwłasnowolnienia?
W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone.
Z chwilą orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, Sąd ustanawia dla osoby ubezwłasnowolnionej opiekuna (całkowicie ubezwłasnowolniony) lub kuratora (częściowo ubezwłasnowolniony).
W przypadku orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego, czynności prawne dokonane przez taką osobę są nieważne. Ubezwłasnowolniony całkowicie może zawierać jedynie umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, chyba że pociągają one za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej i wtedy również są
nieważne.
Osoba ubezwłasnowolniona nie może sporządzić ani odwołać swego testamentu. Testament sporządzony przez daną osobę po orzeczeniu wobec niej ubezwłasnowolnienia, jest zatem nieważny. Jeśli jednak spadkodawca sporządził testament przed swym ubezwłasnowolnieniem, albo już po jego uchyleniu, to testament jak najbardziej będzie wtedy ważny. Dla ważności testamentu istotny pozostaje bowiem stan spadkodawcy w chwili jego sporządzenia.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo posiada natomiast ograniczoną zdolność do czynności prawnych, dlatego z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych ustawą, do ważności jej czynności prawnych, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Trzeba też mieć na uwadze, że ubezwłasnowolnienie częściowe jest możliwe tylko wobec osób pełnoletnich. Dzieje się tak dlatego, że małoletni i tak nie posiadają pełnej zdolności do czynności
prawnych, stąd orzekanie wobec nich ubezwłasnowolnienia częściowego skutkującego ograniczeniem zdolności do czynności prawnych, byłoby już bezcelowe.
Ważne!
Będąc opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej nie można w sposób dowolny decydować o wszystkich sprawach dotyczących osoby dla której opiekunem jesteśmy. W sprawach tzw. przekraczających zakres zwykłego zarządu np. transakcje dotyczące sprzedaży nieruchomości będącej własnością osoby ubezwłasnowolnionej lub rozporządzenia jej oszczędnościami (większymi kwotami) potrzebna będzie każdorazowo zgoda Sądu Opiekuńczego.
Tematyka ubezwłasnowolnienia jest problemem dość złożonym i w każdym przypadku należy rozpatrywać całokształt okoliczności jakie towarzyszą danej sprawie. Warto dobrze przemyśleć czy w naszym przypadku mamy do czynienia z koniecznością ubezwłasnowolnienia całkowitego czy też częściowego, gdyż Sąd zobowiązany wnioskiem jaki złożymy, stwierdzając że nie ma podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego może oddalić wniosek stwierdzając brak przesłanek.
Jeśli osoba Ci bliska jest w podobnej sytuacji i wymaga czyjejś opieki, rozważ konsultację z prawnikiem i obierz najkorzystniejszą dla jej dobra ścieżkę postępowania.
DROGI CZYTELNIKU!
Tutaj znajdziesz więcej artykułów omawiających prawne aspekty twojego życia.
Zapraszam do śledzenia profilu kancelarii na FB – bądź na bieżąco z najnowszymi wpisami oraz informacjami.